Каралева была літасцівая, але і строгая, і вялікі Цыкмун нездарма казаў, што пакуль яна над дзяржавай - аб маральнасці можна не непакоіцца.
Выклікала яна да сябе Выліваху, і шмат плакалі ўсе ягоныя сябры, а асабліва Іра Францічак, што не вернецца ўжо да іх такі слаўны сябра і сабутэльнік, з якім так прыемна было заўсёды бавіць час.
А Выліваха прыйшоў проста ў залатую палату, убачыў велікавокую жанчыну са строгім ротам, манаха-пісара і ката, усміхнуўся і сказаў:
- Сонца табе заўсёды на шляхах, пані матка.
- Сонца спальвае.
- Ведаю.
- То як ты насмеліўся, робак, самусціць спакой цэлай зямлі? І мне сонца жадаць.
Яна была з Італіі, і Выліваха ведаў гэта.
- Бо, думаю, мала табе яго ў нас.
- Затое ў мяне іх тут два.
- І абое далёка, - сказаў Выліваха.
Стаяў і ўсміхаўся вішнёвым нахабным ротам. А валасы былі залатыя, і вочы светлыя. І зразумела Бона, што ён не просты курацап.
- То што ж гэта ты робіш, Гервасій?
- Нічога. Аднойчы я ўбачыў у палях Верасовую Жанчыну. Тую, што крыкамі палохае людзей, і потым абавязкова нехта памрэ.
- То ж бо ўсе кажуць, што ты важдаешся з д'яблам.
- Гэта нястрашна пасля некаторых жанчын... Дык вось, у яе былі распатланыя валасы, і крычала яна так, што ў людзей дрыжалі сэрцы.
Гервасій усміхаўся.
- А ты? - спытала Бона.
Галава Вылівахі пяшчотна схілілася.
- А я... пашкадаваў яе, пані матка. Яна была, відаць, прыгожая жанчына. І вось праблукала ўвесь век па верасовых пустках, палохаючы ўсіх жудаснымі воклічамі. Так і не зведала, якія паплавы за Дняпром, якое цёплае сена, як п'яніць віно, як не зразумееш, шэпт гэта ці шолах вярбы пад ветрам. Так і не зведала, як цвіце ружовы глог ля маёй камяніцы... Мне стала шкада яе. Мне шкада ўсіх - такое ўжо ў мяне сэрца.
Бона апусціла веі.
- Тлумач.
- Добра. Толькі загадай выйсці... гэтым.
- Чаму?
- Яны не зразумеюць.
Каралева загадала ім выйсці.
- Чаму не зразумеюць?
- Яны не ведаюць, што такое жыццё. Чорны таму, што ён манах. Чырвоны - бо ён варагуе з жыццём, выкручвае і выломвае тое, што Бог падарыў цэлым - на радасць чалавеку. І таму яны ворагі жыцця, ворагі Бога.
- Але ты крыўдзіш людзей.
- Я крыўджу мёртвых людзей. Жывога - не пакрыўдзіш.
- А біскуп?
- Ніхто яшчэ не піў, не еў, не спаў і не цалаваўся ў касцёле. А яны хочуць зрабіць касцёл з усяго свету. Як быццам Бог, пажадаўшы такога, не зрабіў бы гэтага сам... Даў жа нам для чагосьці лясы, і рэкі, і нават такую бескарысную рэч, як святло месяца.
Усміхнуўся.
- Цікава, якія валасы ў літасцівага пана караля, калі ў іх заблытаецца месяц?
- Не ведаю, - суха сказала яна. - У мяне ёсць апачывальня.
- Тады судзі мяне, каралева. Толькі памятай - гэта будзе суд хатняга лебедзя над дзікім.
- Чаму ты так робіш? - з цікаўнасцю падалася да яго яна.
- Жыццё кароткае, як захад. Вось сонца над вадою, а вось - у Дняпры.
- Ты не верыш у рай?
- Так не бывае, каб і тут і там было добра. А мне добра тут.
- А мне - не.
Веі Вылівахі задрыжалі.
- Гэта не твая віна, гаспадыня. Людзі не ўмеюць жыць і таму кажуць пра заўтра, якога не будзе. Сёння мы верым і мучым сваё беднае цела, а заўтра затое будзем жыць. Сёння мы адмаўляемся ад сэрца ў імя велічы, але заўтра нам дадуць узнагароду. Сёння вырываем з сэрца любых, бо нам трэба ўзвялічыць каралеўства, але заўтра мы будзем кахаць.
Голас у яго быў, як скрыпка:
- І ты... не думаеш, што аб той самай велічы, напэўна, думаў і Канстанцін Вялікі, а зараз яго Візантыя, нарабіўшы крывавых брыдкасцяў, ляжыць у тле і праху. І нічога не засталося. Ні велічы, ні нават кахання першага кесара. Бо яго не было. То каму ад гэтага лягчэй? Я не хачу, пані.
- Царква патрабуе для цябе вогнішча.
Выліваха паціснуў плячыма:
- Што ж. У апошнюю ноч у мяне будзе больш успамінаў, чым у Канстанціна Вялікага. І я не пакіну пасля сябе другой Візантыі, акрамя любові. А яна непадуладная туркам... А табе парада - жыві. Апачывальня - гэта як забойства.
- Позна.
- Позна бывае, як кажуць, толькі ў труне. Але я не веру. Я так люблю жыццё - бо проста жыву! - што не магу верыць нават гэтаму.
- Раніцай я клікну варту. Чаго б ты хацеў у гэтую апошнюю ноч?
- Любові.
- Гэта немагчыма, - амаль варожа і жорстка сказала яна.
- Тады - зрабіць табе апошнюю паслугу. Паказаць гэты свет... Толькі не трэба іншых.
І, кажуць, яна згадзілася. А ён павёз яе адхонамі на бераг Дняпра да сваёй камяніцы. Камяніца была старая, з абваленымі зубцамі і без брамы. Але затое вакол белымі ў цемры аблокамі цвіў глог, святлела брызгліва і ўгадваліся па водару шыпшына і бружмель.
Месяц узышоў над ракою. І нарадзілася два светы. Адзін распасцёрся вакол, а другі перапоўніў Дняпро. Глыбока-глыбока, аж да апошняй зоркі.
Бона паглядзела на мужчыну і ўпершыню ўбачыла месячнае святло ў яго валасах.
(с) Ладдзя Роспачы